ตานิสฺส กมฺมายตนานิ อสฺสุ, ปุริสสฺส วุตฺติสโมธานตาย;
ยถา อยํ ทิสฺสติ โลมปิณฺโฑ, คาโว หตา กิํ ปน ททฺทรสฺสาติฯ
ททฺทรชาตกํ ทฺวาทสมํฯ
นวกนิปาตํ นิฏฺฐิตํฯ
ตสฺสุทฺทานํ –
วรคิชฺฌ สมชฺชน หํสวโร, นิธิสวฺหย หาริต ปาฏลิโก;
อชรามร ธงฺก ติติกฺข กุโต, อถ ทฺวาทส เปกฺขน ททฺทริภีติฯ
10. ทสกนิปาโต
439. จตุทฺวารชาตกํ (1)
[1]
จตุทฺวารมิทํ นครํ, อายสํ ทฬฺหปาการํ;
โอรุทฺธปฏิรุทฺโธสฺมิ, กิํ ปาปํ ปกตํ มยาฯ
[2]
สพฺเพ อปิหิตา ทฺวารา, โอรุทฺโธสฺมิ ยถา ทิโช;
กิมาธิกรณํ ยกฺข, จกฺกาภินิหโต อหํฯ
[3]
ลทฺธา สตสหสฺสานิ, อติเรกานิ วีสติ;
อนุกมฺปกานํ ญาตีนํ, วจนํ สมฺม นากริฯ
[4]
ลงฺฆิํ สมุทฺทํ ปกฺขนฺทิ, สาครํ อปฺปสิทฺธิกํ;
จตุพฺภิ อฏฺฐชฺฌคมา, อฏฺฐาหิปิ จ โสฬสฯ
[5]
โสฬสาหิ จ พาตฺติํส, อตฺริจฺฉํ จกฺกมาสโท;
อิจฺฉาหตสฺส โปสสฺส, จกฺกํ ภมติ มตฺถเกฯ
[6]
อุปริวิสาลา ทุปฺปูรา, อิจฺฉา วิสฏคามินี [วิสฏคามินิํ (ปี. ก.)];
เย จ ตํ อนุคิชฺฌนฺติ, เต โหนฺติ จกฺกธาริโนฯ
[7]
พหุภณฺฑํ [พหุํ ภณฺฑํ (สี. ปี.)] อวหาย, มคฺคํ อปฺปฏิเวกฺขิย;
เยสญฺเจตํ อสงฺขาตํ, เต โหนฺติ จกฺกธาริโนฯ
[8]
กมฺมํ สเมกฺเข วิปุลญฺจ โภคํ, อิจฺฉํ น เสเวยฺย อนตฺถสํหิตํ;
กเรยฺย วากฺยํ อนุกมฺปกานํ, ตํ ตาทิสํ นาติวตฺเตยฺย จกฺกํฯ
[9]
กีวจิรํ นุ เม ยกฺข, จกฺกํ สิรสิ ฐสฺสติ;
กติ วสฺสสหสฺสานิ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโตฯ
[10]
อติสโร ปจฺจสโร [อจฺจสโร (สี. สฺยา. ปี.)], มิตฺตวินฺท สุโณหิ เม;
จกฺกํ เต สิรสิ [สิรสฺมิ (สฺยา.)] มาวิทฺธํ, น ตํ ชีวํ ปโมกฺขสีติฯ
จตุทฺวารชาตกํ ปฐมํฯ
440. กณฺหชาตกํ (2)
[11]
กณฺโห วตายํ ปุริโส, กณฺหํ ภุญฺชติ โภชนํ;
กณฺเห ภูมิปเทสสฺมิํ, น มยฺหํ มนโส ปิโยฯ
[12]
น กณฺโห ตจสา โหติ, อนฺโตสาโร หิ พฺราหฺมโณ;
ยสฺมิํ ปาปานิ กมฺมานิ, ส เว กณฺโห สุชมฺปติฯ
[13]
เอตสฺมิํ เต สุลปิเต, ปติรูเป สุภาสิเต;
วรํ พฺราหฺมณ เต ทมฺมิ, ยํ กิญฺจิ มนสิจฺฉสิฯ
[14]
วรญฺเจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;
สุนิกฺโกธํ สุนิทฺโทสํ, นิลฺโลภํ วุตฺติมตฺตโน;
นิสฺเนหมภิกงฺขามิ, เอเต เม จตุโร วเรฯ
[15]
กิํ นุ โกเธ วา [โกเธว (สี. ปี.)] โทเส วา, โลเภ สฺเนเห จ พฺราหฺมณ;
อาทีนวํ ตฺวํ ปสฺสสิ [สมฺปสฺสสิ (สี. ปี.)], ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโตฯ
[16]
อปฺโป หุตฺวา พหุ โหติ, วฑฺฒเต โส อขนฺติโช;
อาสงฺคี พหุปายาโส, ตสฺมา โกธํ น โรจเยฯ
[17]
ทุฏฺฐสฺส ผรุสา [ปฐมา (ปี. สี. นิยฺย)] วาจา, ปรามาโส อนนฺตรา;
ตโต ปาณิ ตโต ทณฺโฑ, สตฺถสฺส ปรมา คติ [ปรามสติ (ก.)];
โทโส โกธสมุฏฺฐาโน, ตสฺมา โทสํ น โรจเยฯ
[18]
อาโลปสาหสาการา [สหสาการา (สี. สฺยา. ปี.)], นิกตี วญฺจนานิ จ;
ทิสฺสนฺติ โลภธมฺเมสุ, ตสฺมา โลภํ น โรจเยฯ
[19]
สฺเนหสงฺคถิตา [สงฺคธิตา (ก.), สงฺคนฺติตา (สฺยา.)] คนฺถา, เสนฺติ มโนมยา ปุถู;
เต ภุสํ อุปตาเปนฺติ, ตสฺมา สฺเนหํ น โรจเยฯ
[20]
เอตสฺมิํ เต สุลปิเต, ปติรูเป สุภาสิเต;
วรํ พฺราหฺมณ เต ทมฺมิ, ยํ กิญฺจิ มนสิจฺฉสิฯ
[21]
วรญฺเจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;
อรญฺเญ เม วิหรโต, นิจฺจํ เอกวิหาริโน;
อาพาธา มา [น (สฺยา. ปี.)] อุปฺปชฺเชยฺยุํ, อนฺตรายกรา ภุสาฯ
[22]
เอตสฺมิํ เต สุลปิเต, ปติรูเป สุภาสิเต;
วรํ พฺราหฺมณ เต ทมฺมิ, ยํ กิญฺจิ มนสิจฺฉสิฯ
[23]
วรญฺเจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;
น มโน วา สรีรํ วา, มํ-กเต สกฺก กสฺสจิ;
กทาจิ อุปหญฺเญถ, เอตํ สกฺก วรํ วเรติฯ
กณฺหชาตกํ ทุติยํฯ
441. จตุโปสถิยชาตกํ (3)
[24]
โย โกปเนยฺเย น กโรติ โกปํ, น กุชฺฌติ สปฺปุริโส กทาจิ;
กุทฺโธปิ โส นาวิกโรติ โกปํ, ตํ เว นรํ สมณมาหุ [สมณํ อาหุ (สี.)] โลเกฯ
[25]
อูนูทโร โย สหเต ชิฆจฺฉํ, ทนฺโต ตปสฺสี มิตปานโภชโน;
อาหารเหตุ น กโรติ ปาปํ, ตํ เว นรํ สมณมาหุ โลเกฯ
[26]
ขิฑฺฑํ รติํ วิปฺปชหิตฺวาน สพฺพํ, น จาลิกํ ภาสสิ กิญฺจิ โลเก;
วิภูสฏฺฐานา วิรโต เมถุนสฺมา, ตํ เว นรํ สมณมาหุ โลเกฯ
[27]
ปริคฺคหํ โลภธมฺมญฺจ สพฺพํ, โย เว ปริญฺญาย ปริจฺจเชติ;
ทนฺตํ ฐิตตฺตํ อมมํ นิราสํ, ตํ เว นรํ สมณมาหุ โลเกฯ
[28]
ปุจฺฉาม กตฺตารมโนมปญฺญํ [มโนมปญฺญ (สฺยา. ก.)], กถาสุ โน วิคฺคโห อตฺถิ ชาโต;
ฉินฺทชฺช กงฺขํ วิจิกิจฺฉิตานิ, ตทชฺช [ตยาชฺช (สี.)] กงฺขํ วิตเรมุ สพฺเพฯ
[29]
เย ปณฺฑิตา อตฺถทสา ภวนฺติ, ภาสนฺติ เต โยนิโส ตตฺถ กาเล;
กถํ นุ กถานํ อภาสิตานํ, อตฺถํ นเยยฺยุํ กุสลา ชนินฺทาฯ
[30]
กถํ หเว ภาสติ นาคราชา, ครุโฬ ปน เวนเตยฺโย กิมาห;
คนฺธพฺพราชา ปน กิํ วเทสิ, กถํ ปน กุรูนํ ราชเสฏฺโฐฯ
[31]
ขนฺติํ หเว ภาสติ นาคราชา, อปฺปาหารํ ครุโฬ เวนเตยฺโย;
คนฺธพฺพราชา รติวิปฺปหานํ, อกิญฺจนํ กุรูนํ ราชเสฏฺโฐฯ
[32]
สพฺพานิ เอตานิ สุภาสิตานิ, น เหตฺถ ทุพฺภาสิตมตฺถิ กิญฺจิ;
ยสฺมิญฺจ เอตานิ ปติฏฺฐิตานิ, อราว นาภฺยา สุสโมหิตานิ;
จตุพฺภิ ธมฺเมหิ สมงฺคิภูตํ, ตํ เว นรํ สมณมาหุ โลเกฯ
[33]
ตุวญฺหิ [ตุวํ นุ (สี. ปี.)] เสฏฺโฐ ตฺวมนุตฺตโรสิ, ตฺวํ ธมฺมคู ธมฺมวิทู สุเมโธ;
ปญฺญาย ปญฺหํ สมธิคฺคเหตฺวา, อจฺเฉจฺฉิ ธีโร วิจิกิจฺฉิตานิ;
อจฺเฉจฺฉิ กงฺขํ วิจิกิจฺฉิตานิ, จุนฺโท ยถา นาคทนฺตํ ขเรนฯ
[34]
นีลุปฺปลาภํ วิมลํ อนคฺฆํ, วตฺถํ อิทํ ธูมสมานวณฺณํ;
ปญฺหสฺส เวยฺยากรเณน ตุฏฺโฐ, ททามิ เต ธมฺมปูชาย ธีรฯ
[35]
สุวณฺณมาลํ สตปตฺตผุลฺลิตํ, สเกสรํ รตฺนสหสฺสมณฺฑิตํ;
ปญฺหสฺส เวยฺยากรเณน ตุฏฺโฐ, ททามิ เต ธมฺมปูชาย ธีรฯ
[36]
มณิํ อนคฺฆํ รุจิรํ ปภสฺสรํ, กณฺฐาวสตฺตํ [วสิตํ (ก.)] มณิภูสิตํ เม;
ปญฺหสฺส เวยฺยากรเณน ตุฏฺโฐ, ททามิ เต ธมฺมปูชาย ธีรฯ
[37]
ควํ สหสฺสํ อุสภญฺจ นาคํ, อาชญฺญยุตฺเต จ รเถ ทส อิเม;
ปญฺหสฺส เวยฺยากรเณน ตุฏฺโฐ, ททามิ เต คามวรานิ โสฬสฯ
[38]
สาริปุตฺโต ตทา นาโค, สุปณฺโณ ปน โกลิโต;
คนฺธพฺพราชา อนุรุทฺโธ, ราชา อานนฺท ปณฺฑิโต;
วิธุโร โพธิสตฺโต จ, เอวํ ธาเรถ ชาตกนฺติฯ
จตุโปสถิยชาตกํ ตติยํฯ
442. สงฺขชาตกํ (4)
[39]
พหุสฺสุโต สุตธมฺโมสิ สงฺข, ทิฏฺฐา ตยา สมณพฺราหฺมณา จ;
อถกฺขเณ ทสฺสยเส วิลาปํ, อญฺโญ นุ โก เต ปฏิมนฺตโก มยาฯ
[40]
สุพฺภู [สุพฺภา (สฺยา.), สุมฺภา, สุภฺมา (ก.)] สุภา สุปฺปฏิมุกฺกกมฺพุ, ปคฺคยฺห โสวณฺณมยาย ปาติยา;
‘‘ภุญฺชสฺสุ ภตฺตํ’’ อิติ มํ วเทติ, สทฺธาวิตฺตา [สทฺธาจิตฺตา (สี. ปี. ก.)], ตมหํ โนติ พฺรูมิฯ
[41]
เอตาทิสํ พฺราหฺมณ ทิสฺวาน [ทิสฺว (สี. ปี.)] ยกฺขํ, ปุจฺเฉยฺย โปโส สุขมาสิสาโน [สุขมาสสาโน (สฺยา.), สุขมาสิสมาโน (ก.)];
อุฏฺเฐหิ นํ ปญฺชลิกาภิปุจฺฉ, เทวี นุสิ ตฺวํ อุท มานุสี นุฯ
[42]
ยํ ตฺวํ สุเขนาภิสเมกฺขเส มํ, ภุญฺชสฺสุ ภตฺตํ อิติ มํ วเทสิ;
ปุจฺฉามิ ตํ นาริ มหานุภาเว, เทวี นุสิ ตฺวํ อุท มานุสี นุฯ
[43]
เทวี อหํ สงฺข มหานุภาวา, อิธาคตา สาครวาริมชฺเฌ;
อนุกมฺปิกา โน จ ปทุฏฺฐจิตฺตา, ตเวว อตฺถาย อิธาคตาสฺมิฯ
[44]
อิธนฺนปานํ สยนาสนญฺจ, ยานานิ นานาวิวิธานิ สงฺข;
สพฺพสฺส ตฺยาหํ ปฏิปาทยามิ, ยํ กิญฺจิ ตุยฺหํ มนสาภิปตฺถิตํฯ
[45]
ยํ กิญฺจิ ยิฏฺฐญฺจ หุตญฺจ [ยิฏฺฐํว หุตํว (สี. ปี.)] มยฺหํ, สพฺพสฺส โน อิสฺสรา ตฺวํ สุคตฺเต;
สุโสณิ สุพฺภมุ [สุพฺภุ (สี.), สุพฺภา (สฺยา.)] สุวิลคฺคมชฺเฌ [สุวิลากมชฺเฌ (สฺยา. ปี. สี. อฏฺฐ.), สุวิลาตมชฺเฌ (ก.)], กิสฺส เม กมฺมสฺส อยํ วิปาโกฯ
[46]
ฆมฺเม ปเถ พฺราหฺมณ เอกภิกฺขุํ, อุคฺฆฏฺฏปาทํ ตสิตํ กิลนฺตํ;
ปฏิปาทยี สงฺข อุปาหนานิ [อุปาหนาหิ (สี. ปี.)], สา ทกฺขิณา กามทุหา ตวชฺชฯ
[47]
สา โหตุ นาวา ผลกูปปนฺนา, อนวสฺสุตา เอรกวาตยุตฺตา;
อญฺญสฺส ยานสฺส น เหตฺถ [น หตฺถิ (ปี.)] ภูมิ, อชฺเชว มํ โมฬินิํ ปาปยสฺสุฯ
[48]
สา ตตฺถ วิตฺตา สุมนา ปตีตา, นาวํ สุจิตฺตํ อภินิมฺมินิตฺวา;
อาทาย สงฺขํ ปุริเสน สทฺธิํ, อุปานยี นครํ สาธุรมฺมนฺติฯ
สงฺขชาตกํ จตุตฺถํฯ
443. จูฬโพธิชาตกํ (5)
[49]
โย เต อิมํ วิสาลกฺขิํ, ปิยํ สมฺหิตภาสินิํ [สมฺมิลฺลภาสินิํ (สี. ปี.), สมฺมิลฺลหาสินิํ (สฺยา.)];
อาทาย พลา คจฺเฉยฺย, กิํ นุ กยิราสิ พฺราหฺมณฯ
[50]
อุปฺปชฺเช [อุปฺปชฺช (สี. ปี.)] เม น มุจฺเจยฺย, น เม มุจฺเจยฺย ชีวโต;
รชํว วิปุลา วุฏฺฐิ, ขิปฺปเมว นิวารเย [นิวารยิํ (ก.)]ฯ
[51]
ยํ นุ ปุพฺเพ วิกตฺถิตฺโถ [วิกตฺถิโต (ก. สี. สฺยา. ก.)], พลมฺหิว อปสฺสิโต;
สฺวชฺช ตุณฺหิกโต [ตุณฺหิกโต (สี.), ตุณฺหิกฺขโก (ปี.)] ทานิ, สงฺฆาฏิํ สิพฺพมจฺฉสิฯ
[52]
อุปฺปชฺชิ เม น มุจฺจิตฺถ, น เม มุจฺจิตฺถ ชีวโต;
รชํว วิปุลา วุฏฺฐิ, ขิปฺปเมว นิวารยิํฯ
[53]
กิํ เต อุปฺปชฺชิ โน มุจฺจิ, กิํ เต น มุจฺจิ ชีวโต;
รชํว วิปุลา วุฏฺฐิ, กตมํ ตฺวํ นิวารยิฯ
[54]
ยมฺหิ ชาเต น ปสฺสติ, อชาเต สาธุ ปสฺสติ;
โส เม อุปฺปชฺชิ โน มุจฺจิ, โกโธ ทุมฺเมธโคจโรฯ
[55]
เยน ชาเตน นนฺทนฺติ, อมิตฺตา ทุกฺขเมสิโน;
โส เม อุปฺปชฺชิ โน มุจฺจิ, โกโธ ทุมฺเมธโคจโรฯ
[56]
ยสฺมิญฺจ ชายมานมฺหิ, สทตฺถํ นาวพุชฺฌติ;
โส เม อุปฺปชฺชิ โน มุจฺจิ, โกโธ ทุมฺเมธโคจโรฯ
[57]
เยนาภิภูโต กุสลํ ชหาติ, ปรกฺกเร วิปุลญฺจาปิ อตฺถํ;
ส ภีมเสโน พลวา ปมทฺที, โกโธ มหาราช น เม อมุจฺจถฯ
[58]
กฏฺฐสฺมิํ มตฺถมานสฺมิํ [มนฺถมานสฺมิํ (ปี.), มทฺทมานสฺมิํ (ก.)], ปาวโก นาม ชายติ;
ตเมว กฏฺฐํ ฑหติ, ยสฺมา โส ชายเต คินิฯ
[59]
เอวํ มนฺทสฺส โปสสฺส, พาลสฺส อวิชานโต;
สารมฺภา [สารพฺภา (ก.)] ชายเต โกโธ, โสปิ เตเนว ฑยฺหติฯ
[60]
อคฺคีว ติณกฏฺฐสฺมิํ, โกโธ ยสฺส ปวฑฺฒติ;
นิหียติ ตสฺส ยโส, กาฬปกฺเขว จนฺทิมาฯ
[61]
อเนโธ [อนินฺโธ (สี. ก.), อนินฺโท (สฺยา.)] ธูมเกตูว, โกโธ ยสฺสูปสมฺมติ;
อาปูรติ ตสฺส ยโส, สุกฺกปกฺเขว จนฺทิมาติฯ
จูฬโพธิชาตกํ ปญฺจมํฯ
444. กณฺหทีปายนชาตกํ (6)
[62]
สตฺตาหเมวาหํ ปสนฺนจิตฺโต, ปุญฺญตฺถิโก อาจริํ [อจริํ (สี. สฺยา. ปี.)] พฺรหฺมจริยํ;
อถาปรํ ยํ จริตํ มเมทํ [มม ยิทํ (สฺยา.), มมายิทํ (ปี.)], วสฺสานิ ปญฺญาส สมาธิกานิ;
อกามโก วาปิ [วาหิ (ปี. ก.)] อหํ จรามิ, เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ;
หตํ วิสํ ชีวตุ ยญฺญทตฺโตฯ
[63]
ยสฺมา ทานํ นาภินนฺทิํ กทาจิ, ทิสฺวานหํ อติถิํ วาสกาเล;
น จาปิ เม อปฺปิยตํ อเวทุํ, พหุสฺสุตา สมณพฺราหฺมณา จฯ
อกามโก วาปิ อหํ ททามิ, เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ;
หตํ วิสํ ชีวตุ ยญฺญทตฺโตฯ
[64]
อาสีวิโส ตาต ปหูตเตโช, โย ตํ อทํสี [อฑํสี (สฺยา.)] สจรา [พิลรา (สี.), ปิฬารา (สฺยา.), ปตรา (ปี.)] อุทิจฺจ;
ตสฺมิญฺจ เม อปฺปิยตาย อชฺช, ปิตริ จ เต นตฺถิ โกจิ วิเสโส;
เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ, หตํ วิสํ ชีวตุ ยญฺญทตฺโตฯ
[65]
สนฺตา ทนฺตาเยว [ทนฺตา สนฺตา เย จ (สฺยา. ก.)] ปริพฺพชนฺติ, อญฺญตฺร กณฺหา นตฺถากามรูปา [อนกามรูปา (สี. สฺยา. ปี.)];
ทีปายน กิสฺส ชิคุจฺฉมาโน, อกามโก จรสิ พฺรหฺมจริยํฯ
[66]
สทฺธาย นิกฺขมฺม ปุนํ นิวตฺโต, โส เอฬมูโคว พาโล [เอฬมูโค จปโล (สฺยา. ก.)] วตายํ;
เอตสฺส วาทสฺส ชิคุจฺฉมาโน, อกามโก จรามิ พฺรหฺมจริยํ;
วิญฺญุปฺปสตฺถญฺจ สตญฺจ ฐานํ [วิญฺญูปสตฺถํ วสิตํ จ ฐานํ (ก.)], เอวมฺปหํ ปุญฺญกโร ภวามิฯ
[67]
สมเณ ตุวํ พฺราหฺมเณ อทฺธิเก จ, สนฺตปฺปยาสิ อนฺนปาเนน ภิกฺขํ;
โอปานภูตํว ฆรํ ตว ยิทํ, อนฺเนน ปาเนน อุเปตรูปํ;
อถ กิสฺส วาทสฺส ชิคุจฺฉมาโน, อกามโก ทานมิมํ ททาสิฯ
[68]
ปิตโร จ เม อาสุํ ปิตามหา จ, สทฺธา อหุํ ทานปตี วทญฺญู;
ตํ กุลฺลวตฺตํ อนุวตฺตมาโน, มาหํ กุเล อนฺติมคนฺธโน [คนฺธิโน (สฺยา. ปี. ก.), คนฺธินี (สี.)] อหุํ;
เอตสฺส วาทสฺส ชิคุจฺฉมาโน, อกามโก ทานมิมํ ททามิฯ
[69]
ทหริํ กุมาริํ อสมตฺถปญฺญํ, ยํ ตานยิํ ญาติกุลา สุคตฺเต;
น จาปิ เม อปฺปิยตํ อเวทิ, อญฺญตฺร กามา ปริจารยนฺตา [ปริจารยนฺตี (สี. ปี.)];
อถ เกน วณฺเณน มยา เต โภติ, สํวาสธมฺโม อหุ เอวรูโปฯ
[70]
อารา ทูเร นยิธ กทาจิ อตฺถิ, ปรมฺปรา นาม กุเล อิมสฺมิํ;
ตํ กุลฺลวตฺตํ อนุวตฺตมานา, มาหํ กุเล อนฺติมคนฺธินี อหุํ;
เอตสฺส วาทสฺส ชิคุจฺฉมานา, อกามิกา ปทฺธจรามฺหิ [ปฏฺฐจรามฺหิ (สฺยา. ก.)] ตุยฺหํฯ
[71]
มณฺฑพฺย ภาสิํ ยมภาสเนยฺยํ [ภาสิสฺสํ อภาสเนยฺยํ (สี. สฺยา. ปี.), ภาสิสฺส’มภาสเนยฺยํ (?)], ตํ ขมฺยตํ ปุตฺตกเหตุ มชฺช;
ปุตฺตเปมา น อิธ ปรตฺถิ กิญฺจิ, โส โน อยํ ชีวติ ยญฺญทตฺโตติฯ
กณฺหทีปายนชาตกํ [มณฺฑพฺยชาตกํ (สฺยา. ก.)] ฉฏฺฐํฯ
445. นิคฺโรธชาตกํ (7)
[72]
น วาหเมตํ [น จาหเมตํ (สี.)] ชานามิ, โก วายํ กสฺส วาติ วา [จาติ วา (สี.)];
ยถา สาโข จริ [วที (สี. สฺยา. ปี.)] เอวํ, นิคฺโรธ กินฺติ มญฺญสิฯ
[73]
ตโต คลวินีเตน, ปุริสา นีหริํสุ มํ;
ทตฺวา มุขปหารานิ, สาขสฺส วจนํกราฯ
[74]
เอตาทิสํ ทุมฺมตินา, อกตญฺญุน ทุพฺภินา;
กตํ อนริยํ สาเขน, สขินา เต ชนาธิปฯ
[75]
น วาหเมตํ ชานามิ, นปิ เม โกจิ สํสติ;
ยํ เม ตฺวํ สมฺม อกฺขาสิ, สาเขน การณํ [กฑฺฒนํ (สี. สฺยา.)] กตํฯ
[76]
สขีนํ สาชีวกโร, มม สาขสฺส จูภยํ;
ตฺวํ โนสิสฺสริยํ ทาตา, มนุสฺเสสุ มหนฺตตํ;
ตยามา ลพฺภิตา อิทฺธี, เอตฺถ เม นตฺถิ สํสโยฯ
[77]
ยถาปิ พีชมคฺคิมฺหิ, ฑยฺหติ น วิรูหติ;
เอวํ กตํ อสปฺปุริเส, นสฺสติ น วิรูหติฯ
[78]
กตญฺญุมฺหิ จ โปสมฺหิ, สีลวนฺเต อริยวุตฺติเน;
สุเขตฺเต วิย พีชานิ, กตํ ตมฺหิ น นสฺสติฯ
[79]
อิมํ ชมฺมํ เนกติกํ, อสปฺปุริสจินฺตกํ;
หนนฺตุ สาขํ สตฺตีหิ, นาสฺส อิจฺฉามิ ชีวิตํฯ
[80]
ขมตสฺส มหาราช, ปาณา น ปฏิอานยา [ทุปฺปฏิอานยา (สี. สฺยา. ปี.)];
ขม เทว อสปฺปุริสสฺส, นาสฺส อิจฺฉามหํ วธํฯ
[81]
นิคฺโรธเมว เสเวยฺย, น สาขมุปสํวเส;
นิคฺโรธสฺมิํ มตํ เสยฺโย, ยญฺเจ สาขสฺมิ ชีวิตนฺติฯ
นิคฺโรธชาตกํ สตฺตมํฯ
446. ตกฺกลชาตกํ (8)
[82]
น ตกฺกลา สนฺติ น อาลุวานิ [อาลุปานิ (สี. สฺยา. ปี.)], น พิฬาลิโย น กฬมฺพานิ ตาต;
เอโก อรญฺญมฺหิ สุสานมชฺเฌ, กิมตฺถิโก ตาต ขณาสิ กาสุํฯ
[83]
ปิตามโห ตาต สุทุพฺพโล เต, อเนกพฺยาธีหิ ทุเขน ผุฏฺโฐ;
ตมชฺชหํ นิขณิสฺสามิ โสพฺเภ, น หิสฺส ตํ ชีวิตํ โรจยามิฯ
[84]
สงฺกปฺปเมตํ ปฏิลทฺธ ปาปกํ, อจฺจาหิตํ กมฺม กโรสิ ลุทฺทํ;
มยาปิ ตาต ปฏิลจฺฉเส ตุวํ, เอตาทิสํ กมฺม ชรูปนีโต;
ตํ กุลฺลวตฺตํ อนุวตฺตมาโน, อหมฺปิ ตํ นิขณิสฺสามิ โสพฺเภฯ
[85]
ผรุสาหิ วาจาหิ ปกุพฺพมาโน, อาสชฺช มํ ตฺวํ วทเส กุมาร;
ปุตฺโต มมํ โอรสโก สมาโน, อหิตานุกมฺปี มม ตฺวํสิ ปุตฺตฯ
[86]
น ตาหํ [ตฺยาหํ (สฺยา.)] ตาต อหิตานุกมฺปี, หิตานุกมฺปี เต อหมฺปิ [อหญฺหิ (สฺยา.)] ตาต;
ปาปญฺจ ตํ กมฺม ปกุพฺพมานํ, อรหามิ โน วารยิตุํ ตโตฯ
[87]
โย มาตรํ วา ปิตรํ สวิฏฺฐ [มาตรํ ปิตรํ วา วสิฏฺฐ (สี. ปี.)], อทูสเก หิํสติ ปาปธมฺโม;
กายสฺส เภทา อภิสมฺปรายํ, อสํสยํ โส นิรยํ อุเปติ [ปเรติ (สี. ปี.)]ฯ
[88]
โย มาตรํ วา ปิตรํ สวิฏฺฐ, อนฺเนน ปาเนน อุปฏฺฐหาติ;
กายสฺส เภทา อภิสมฺปรายํ, อสํสยํ โส สุคติํ อุเปติฯ
[89]
น เม ตฺวํ ปุตฺต อหิตานุกมฺปี, หิตานุกมฺปี เม [มม (?)] ตฺวํสิ ปุตฺต;
อหญฺจ ตํ มาตรา วุจฺจมาโน, เอตาทิสํ กมฺม กโรมิ ลุทฺทํฯ
[90]
ยา เต สา ภริยา อนริยรูปา, มาตา มเมสา สกิยา ชเนตฺติ;
นิทฺธาปเย [นิทฺธามเส (ปี.)] ตญฺจ สกา อคารา, อญฺญมฺปิ เต สา ทุขมาวเหยฺยฯ
[91]
ยา เต สา ภริยา อนริยรูปา, มาตา มเมสา สกิยา ชเนตฺติ;
ทนฺตา กเรณูว วสูปนีตา, สา ปาปธมฺมา ปุนราวชาตูติฯ
ตกฺกลชาตกํ อฏฺฐมํฯ
447. มหาธมฺมปาลชาตกํ (9)
[92]
กิํ เต วตํ กิํ ปน พฺรหฺมจริยํ, กิสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก;
อกฺขาหิ เม พฺราหฺมณ เอตมตฺถํ, กสฺมา นุ ตุมฺหํ ทหรา น มิยฺยเร [มียเร (สี. ปี.)]ฯ
[93]
ธมฺมํ จราม น มุสา ภณาม, ปาปานิ กมฺมานิ ปริวชฺชยาม [วิวชฺชยาม (สี. สฺยา. ปี.)];
อนริยํ ปริวชฺเชมุ สพฺพํ, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเรฯ
[94]
สุโณม ธมฺมํ อสตํ สตญฺจ, น จาปิ ธมฺมํ อสตํ โรจยาม;
หิตฺวา อสนฺเต น ชหาม สนฺเต, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเรฯ
[95]
ปุพฺเพว ทานา สุมนา ภวาม, ททมฺปิ เว อตฺตมนา ภวาม;
ทตฺวาปิ เว นานุตปฺปาม ปจฺฉา, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเรฯ
[96]
สมเณ มยํ พฺราหฺมเณ อทฺธิเก จ, วนิพฺพเก ยาจนเก ทลิทฺเท;
อนฺเนน ปาเนน อภิตปฺปยาม, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเรฯ
[97]
มยญฺจ ภริยํ นาติกฺกมาม, อมฺเห จ ภริยา นาติกฺกมนฺติ;
อญฺญตฺร ตาหิ พฺรหฺมจริยํ จราม, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเรฯ
[98]
ปาณาติปาตา วิรมาม สพฺเพ, โลเก อทินฺนํ ปริวชฺชยาม;
อมชฺชปา โนปิ มุสา ภณาม, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเรฯ
[99]
เอตาสุ เว ชายเร สุตฺตมาสุ, เมธาวิโน โหนฺติ ปหูตปญฺญา;
พหุสฺสุตา เวทคุโน [เวทคุณา (สฺยา. ก.)] จ โหนฺติ, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเรฯ
[100]
มาตา ปิตา จ [มาตา จ ปิตา (ก.), มาตาปิตรา (สฺยา.)] ภคินี ภาตโร จ, ปุตฺตา จ ทารา จ มยญฺจ สพฺเพ;
ธมฺมํ จราม ปรโลกเหตุ, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเรฯ
[101]
ทาสา จ ทาสฺโย [ทาสฺโส (สี. ปี.), ทาสี (สฺยา.)] อนุชีวิโน จ, ปริจารกา กมฺมกรา จ สพฺเพ;
ธมฺมํ จรนฺติ ปรโลกเหตุ, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเรฯ
[102]
ธมฺโม หเว รกฺขติ ธมฺมจาริํ, ธมฺโม สุจิณฺโณ สุขมาวหาติ;
เอสานิสํโส ธมฺเม สุจิณฺเณ, น ทุคฺคติํ คจฺฉติ ธมฺมจารีฯ
[103]
ธมฺโม หเว รกฺขติ ธมฺมจาริํ, ฉตฺตํ มหนฺตํ วิย วสฺสกาเล;
ธมฺเมน คุตฺโต มม ธมฺมปาโล, อญฺญสฺส อฏฺฐีนิ สุขี กุมาโรติฯ
มหาธมฺมปาลชาตกํ นวมํฯ
448. กุกฺกุฏชาตกํ (10)
[104]
นาสฺมเส กตปาปมฺหิ, นาสฺมเส อลิกวาทิเน;
นาสฺมเส อตฺตตฺถปญฺญมฺหิ, อติสนฺเตปิ นาสฺมเสฯ
[105]
ภวนฺติ เหเก ปุริสา, โคปิปาสิกชาติกา [โคปิปาสกชาติกา (สี. สฺยา. ปี.)];
ฆสนฺติ มญฺเญ มิตฺตานิ, วาจาย น จ กมฺมุนาฯ
[106]
สุกฺขญฺชลิปคฺคหิตา, วาจาย ปลิคุณฺฐิตา;
มนุสฺสเผคฺคู นาสีเท, ยสฺมิํ นตฺถิ กตญฺญุตาฯ
[107]
น หิ อญฺญญฺญจิตฺตานํ, อิตฺถีนํ ปุริสาน วา;
นานาวิกตฺวา [นานาว กตฺวา (สี. ปี.)] สํสคฺคํ, ตาทิสมฺปิ จ นาสฺมเส [ตาทิสมฺปิ น วิสฺสเส (สฺยา.)]ฯ
[108]
อนริยกมฺมโมกฺกนฺตํ , อเถตํ [อตฺเถตํ (สี. สฺยา. ปี.)] สพฺพฆาตินํ;
นิสิตํว ปฏิจฺฉนฺนํ, ตาทิสมฺปิ จ นาสฺมเสฯ
[109]
มิตฺตรูเปนิเธกจฺเจ, สาขลฺเยน อเจตสา;
วิวิเธหิ อุปายนฺติ, ตาทิสมฺปิ จ นาสฺมเสฯ
[110]
อามิสํ วา ธนํ วาปิ, ยตฺถ ปสฺสติ ตาทิโส;
ทุพฺภิํ กโรติ ทุมฺเมโธ, ตญฺจ หนฺตฺวาน [ฌาตฺวาน (สี. ปี.), หิตฺวาน (สฺยา.)] คจฺฉติฯ
[111]
มิตฺตรูเปน พหโว, ฉนฺนา เสวนฺติ สตฺตโว;
ชเห กาปุริเส เหเต, กุกฺกุโฏ วิย เสนกํฯ
[112]
โย จ [โยธ (ชา. 1.8.25 สุลสาชาตเก)] อุปฺปติตํ อตฺถํ, น ขิปฺปมนุพุชฺฌติ;
อมิตฺตวสมนฺเวติ, ปจฺฉา จ อนุตปฺปติฯ
[113]
โย จ อุปฺปติตํ อตฺถํ, ขิปฺปเมว นิโพธติ;
มุจฺจเต สตฺตุสมฺพาธา, กุกฺกุโฏ วิย เสนกา;
[114]
ตํ ตาทิสํ กูฏมิโวฑฺฑิตํ วเน, อธมฺมิกํ นิจฺจวิธํสการินํ;
อารา วิวชฺเชยฺย นโร วิจกฺขโณ, เสนํ ยถา กุกฺกุโฏ วํสกานเนติฯ
กุกฺกุฏชาตกํ ทสมํฯ
449. มฏฺฐกุณฺฑลีชาตกํ (11)
[115]
อลงฺกโต มฏฺฐกุณฺฑลี [มฏฺฏกุณฺฑลี (สี. ปี.)], มาลธารี [มาลภารี (สี. ปี.)] หริจนฺทนุสฺสโท;
พาหา ปคฺคยฺห กนฺทสิ, วนมชฺเฌ กิํ ทุกฺขิโต ตุวํฯ
[116]
โสวณฺณมโย ปภสฺสโร, อุปฺปนฺโน รถปญฺชโร มม;
ตสฺส จกฺกยุคํ น วินฺทามิ, เตน ทุกฺเขน ชหามิ ชีวิตํฯ
[117]
โสวณฺณมยํ มณีมยํ, โลหมยํ อถ รูปิยามยํ;
[อาจิกฺข เม ภทฺทมาณว (วิ. ว. 1209)] ปาวท รถํ กริสฺสามิ [การยามิ (สี. ปี.)] เต [อาจิกฺข เม ภทฺทมาณว (วิ. ว. 1209)], จกฺกยุคํ ปฏิปาทยามิ ตํฯ
[118]
โส [อถ (สฺยา.)] มาณโว ตสฺส ปาวทิ, จนฺทิมสูริยา [จนฺทิมสูริยา (สฺยา.)] อุภเยตฺถ ภาตโร [ทิสฺสเร (วิ. ว. 1210)];
โสวณฺณมโย รโถ มม, เตน จกฺกยุเคน โสภติฯ
[119]
พาโล โข ตฺวํสิ มาณว, โย ตฺวํ ปตฺถยเส อปตฺถิยํ;
มญฺญามิ ตุวํ มริสฺสสิ, น หิ ตฺวํ ลจฺฉสิ จนฺทสูริเยฯ
[120]
คมนาคมนมฺปิ ทิสฺสติ, วณฺณธาตุ อุภเยตฺถ วีถิโย;
เปโต ปน เนว ทิสฺสติ, โก นุ โข [โก นิธ (วิ. ว. 1212)] กนฺทตํ พาลฺยตโรฯ
[121]
สจฺจํ โข วเทสิ มาณว, อหเมว กนฺทตํ พาลฺยตโร;
จนฺทํ วิย ทารโก รุทํ, เปตํ กาลกตาภิปตฺถเยฯ
[122]
อาทิตฺตํ วต มํ สนฺตํ, ฆตสิตฺตํว ปาวกํ;
วารินา วิย โอสิญฺจํ, สพฺพํ นิพฺพาปเย ทรํฯ
[123]
อพฺพหี [อพฺพุหิ (สฺยา.), อพฺภุฬฺหํ (ก.)] วต เม สลฺลํ, ยมาสิ หทยสฺสิตํ [โสกํ หทยนิสฺสิตํ (วิ. ว. 1215)];
โย เม โสกปเรตสฺส, ปุตฺตโสกํ อปานุทิฯ
[124]
โสหํ อพฺพูฬฺหสลฺโลสฺมิ, วีตโสโก อนาวิโล;
น โสจามิ น โรทามิ, ตว สุตฺวาน มาณวาติฯ
มฏฺฐกุณฺฑลีชาตกํ เอกาทสมํฯ
450. พิลารโกสิยชาตกํ (12)
[125]
อปจนฺตาปิ ทิจฺฉนฺติ, สนฺโต ลทฺธาน โภชนํ;
กิเมว ตฺวํ ปจมาโน, ยํ น ทชฺชา น ตํ สมํฯ
[126]
มจฺเฉรา จ ปมาทา จ, เอวํ ทานํ น ทิยฺยติ;
ปุญฺญํ อากงฺขมาเนน, เทยฺยํ โหติ วิชานตาฯ
[127]
ยสฺเสว ภีโต น ททาติ มจฺฉรี, ตเทวาททโต ภยํ;
ชิฆจฺฉา จ ปิปาสา จ, ยสฺส ภายติ มจฺฉรี;
ตเมว พาลํ ผุสติ, อสฺมิํ โลเก ปรมฺหิ จฯ
[128]
ตสฺมา วิเนยฺย มจฺเฉรํ, ทชฺชา ทานํ มลาภิภู;
ปุญฺญานิ ปรโลกสฺมิํ, ปติฏฺฐา โหนฺติ ปาณินํฯ
[129]
ทุทฺททํ ททมานานํ, ทุกฺกรํ กมฺม กุพฺพตํ;
อสนฺโต นานุกุพฺพนฺติ, สตํ ธมฺโม ทุรนฺนโยฯ
[130]
ตสฺมา สตญฺจ อสตํ [อสตญฺจ (สี. สฺยา. ปี.)], นานา โหติ อิโต คติ;
อสนฺโต นิรยํ ยนฺติ, สนฺโต สคฺคปรายนาฯ
[131]
อปฺปสฺเมเก [อปฺปมฺเปเก (สฺยา.)] ปเวจฺฉนฺติ, พหุเนเก น ทิจฺฉเร;
อปฺปสฺมา ทกฺขิณา ทินฺนา, สหสฺเสน สมํ มิตาฯ
[132]
ธมฺมํ จเร โยปิ สมุญฺฉกํ จเร, ทารญฺจ โปสํ ททมปฺปกสฺมิํ [ททํ อปฺปกสฺมิปิ (ปี.)];
สตํ สหสฺสานํ สหสฺสยาคินํ, กลมฺปิ นาคฺฆนฺติ ตถาวิธสฺส เตฯ
[133]
เกเนส ยญฺโญ วิปุโล มหคฺฆโต [มหคฺคโต (สํ. นิ. 1.32)], สเมน ทินฺนสฺส น อคฺฆเมติ;
กถํ สตํ สหสฺสานํ [กถํ สหสฺสานํ (สี. สฺยา. ปี.)] สหสฺสยาคินํ, กลมฺปิ นาคฺฆนฺติ ตถาวิธสฺส เตฯ
[134]
ททนฺติ เหเก วิสเม นิวิฏฺฐา, เฉตฺวา [ฌตฺวา (สี. ปี.), ฆตฺวา (สฺยา.)] วธิตฺวา อถ โสจยิตฺวา;
สา ทกฺขิณา อสฺสุมุขา สทณฺฑา, สเมน ทินฺนสฺส น อคฺฆเมติ;
เอวํ สตํ สหสฺสานํ [เอวํ สหสฺสานํ (สี. สฺยา. ปี.)] สหสฺสยาคินํ, กลมฺปิ นาคฺฆนฺติ ตถาวิธสฺส เตติฯ
พิลารโกสิยชาตกํ ทฺวาทสมํฯ
451. จกฺกวากชาตกํ (13)
[135]
วณฺณวา อภิรูโปสิ, ฆโน สญฺชาตโรหิโต;
จกฺกวาก สุรูโปสิ, วิปฺปสนฺนมุขินฺทฺริโยฯ
[136]
ปาฐีนํ ปาวุสํ มจฺฉํ, พลชํ [วาลชํ (สี. ปี.), พลชฺชํ (สฺยา.)] มุญฺชโรหิตํ;
คงฺคาย ตีเร นิสินฺโน [คงฺคาตีเร นิสินฺโนสิ (สฺยา. ก.)], เอวํ ภุญฺชสิ โภชนํฯ
[137]
น วาหเมตํ [สพฺพตฺถปิ สมานํ] ภุญฺชามิ, ชงฺคลาโนทกานิ วา;
อญฺญตฺร เสวาลปณกา, เอตํ [อญฺญํ (สฺยา.)] เม สมฺม โภชนํฯ
[138]
น วาหเมตํ สทฺทหามิ, จกฺกวากสฺส โภชนํ;
อหมฺปิ สมฺม ภุญฺชามิ, คาเม โลณิยเตลิยํฯ
[139]
มนุสฺเสสุ กตํ ภตฺตํ, สุจิํ มํสูปเสจนํ;
น จ เม ตาทิโส วณฺโณ, จกฺกวาก ยถา ตุวํฯ
[140]
สมฺปสฺสํ อตฺตนิ เวรํ, หิํสยํ [หิํสาย (สฺยา. ปี. ก.)] มานุสิํ ปชํ;
อุตฺรสฺโต ฆสสี ภีโต, เตน วณฺโณ ตเวทิโสฯ
[141]
สพฺพโลกวิรุทฺโธสิ, ธงฺก ปาเปน กมฺมุนา;
ลทฺโธ ปิณฺโฑ น ปีเณติ, เตน วณฺโณ ตเวทิโสฯ
[142]
อหมฺปิ [อหญฺจ (?)] สมฺม ภุญฺชามิ, อหิํสํ สพฺพปาณินํ;
อปฺโปสฺสุกฺโก นิราสงฺกี, อโสโก อกุโตภโยฯ
[143]
โส กรสฺสุ อานุภาวํ, วีติวตฺตสฺสุ สีลิยํ;
อหิํสาย จร โลเก, ปิโย โหหิสิ มํมิวฯ
[144]
โย น หนฺติ น ฆาเตติ, น ชินาติ น ชาปเย;
เมตฺตํโส สพฺพภูเตสุ, เวรํ ตสฺส น เกนจีติฯ
จกฺกวากชาตกํ เตรสมํฯ
452. ภูริปญฺญชาตกํ (14)
[145]
สจฺจํ กิร ตฺวํ อปิ [ตฺวมฺปิ (สี.), ตุวมฺปิ (สฺยา.), ตฺวํ อสิ (ก.)] ภูริปญฺญ, ยา ตาทิสี สีริ ธิตี มตี จ;
น ตายเตภาววสูปนิตํ, โย ยวกํ ภุญฺชสิ อปฺปสูปํฯ
[146]
สุขํ ทุกฺเขน ปริปาจยนฺโต, กาลา กาลํ วิจินํ ฉนฺทฉนฺโน;
อตฺถสฺส ทฺวารานิ อวาปุรนฺโต, เตนาหํ ตุสฺสามิ ยโวทเนนฯ
[147]
กาลญฺจ ญตฺวา อภิชีหนาย, มนฺเตหิ อตฺถํ ปริปาจยิตฺวา;
วิชมฺภิสฺสํ สีหวิชมฺภิตานิ, ตายิทฺธิยา ทกฺขสิ มํ ปุนาปิฯ
[148]
สุขีปิ เหเก [สุขี หิ เอเก (สี.), สุขีติ เหเก (?)] น กโรนฺติ ปาปํ, อวณฺณสํสคฺคภยา ปุเนเก;
ปหู สมาโน วิปุลตฺถจินฺตี, กิํการณา เม น กโรสิ ทุกฺขํฯ
[149]
น ปณฺฑิตา อตฺตสุขสฺส เหตุ, ปาปานิ กมฺมานิ สมาจรนฺติ;
ทุกฺเขน ผุฏฺฐา ขลิตาปิ สนฺตา, ฉนฺทา จ โทสา น ชหนฺติ ธมฺมํฯ
[150]
เยน เกนจิ วณฺเณน, มุทุนา ทารุเณน วา;
อุทฺธเร ทีนมตฺตานํ, ปจฺฉา ธมฺมํ สมาจเรฯ
[151]
ยสฺส รุกฺขสฺส ฉายาย, นิสีเทยฺย สเยยฺย วา;
น ตสฺส สาขํ ภญฺเชยฺย, มิตฺตทุพฺโภ หิ ปาปโกฯ
[152]
ยสฺสาปิ [ยสฺส หิ (สี. ก.)] ธมฺมํ ปุริโส [มนุโช (สี.)] วิชญฺญา, เย จสฺส กงฺขํ วินยนฺติ สนฺโต;
ตํ หิสฺส ทีปญฺจ ปรายนญฺจ, น เตน เมตฺติํ ชรเยถ ปญฺโญฯ
[153]
อลโส คิหี กามโภคี น สาธุ, อสญฺญโต ปพฺพชิโต น สาธุ;
ราชา น สาธุ อนิสมฺมการี, โย ปณฺฑิโต โกธโน ตํ น สาธุฯ
[154]
นิสมฺม ขตฺติโย กยิรา, นานิสมฺม ทิสมฺปติ;
นิสมฺมการิโน ราช, ยโส กิตฺติ จ วฑฺฒตีติฯ
ภูริปญฺญชาตกํ จุทฺทสมํฯ
453. มหามงฺคลชาตกํ (15)
[155]
กิํสุ นโร ชปฺปมธิจฺจกาเล, กํ วา วิชฺชํ กตมํ วา สุตานํ;
โส มจฺโจ อสฺมิญฺจ [อสฺมิํว (ปี.)] ปรมฺหิ โลเก, กถํ กโร โสตฺถาเนน คุตฺโตฯ
[156]
ยสฺส เทวา ปิตโร จ สพฺเพ, สรีสปา [สิริํสปา (สี. สฺยา. ปี.)] สพฺพภูตานิ จาปิ;
เมตฺตาย นิจฺจํ อปจิตานิ โหนฺติ, ภูเตสุ เว โสตฺถานํ ตทาหุฯ
[157]
โย สพฺพโลกสฺส นิวาตวุตฺติ, อิตฺถีปุมานํ สหทารกานํ;
ขนฺตา ทุรุตฺตานมปฺปฏิกูลวาที, อธิวาสนํ โสตฺถานํ ตทาหุฯ
[158]
โย นาวชานาติ สหายมิตฺเต [สหายมตฺเต (สี. ปี.)], สิปฺเปน กุลฺยาหิ ธเนน ชจฺจา;
รุจิปญฺโญ อตฺถกาเล มตีมา [มุตีมา (สี. ปี.)], สหาเยสุ เว โสตฺถานํ ตทาหุฯ
[159]
มิตฺตานิ เว ยสฺส ภวนฺติ สนฺโต, สํวิสฺสตฺถา อวิสํวาทกสฺส;
น มิตฺตทุพฺภี สํวิภาคี ธเนน, มิตฺเตสุ เว โสตฺถานํ ตทาหุฯ
[160]
ยสฺส ภริยา ตุลฺยวยา สมคฺคา, อนุพฺพตา ธมฺมกามา ปชาตา [สชาตา (ก.)];
โกลินิยา สีลวตี ปติพฺพตา, ทาเรสุ เว โสตฺถานํ ตทาหุฯ
[161]
ยสฺส ราชา ภูตปติ [ภูตปตี (สี. สฺยา. ปี.)] ยสสฺสี, ชานาติ โสเจยฺยํ ปรกฺกมญฺจ;
อทฺเวชฺฌตา สุหทยํ มมนฺติ, ราชูสุ เว โสตฺถานํ ตทาหุฯ
[162]
อนฺนญฺจ ปานญฺจ ททาติ สทฺโธ, มาลญฺจ คนฺธญฺจ วิเลปนญฺจ;
ปสนฺนจิตฺโต อนุโมทมาโน, สคฺเคสุ เว โสตฺถานํ ตทาหุฯ
[163]
ยมริยธมฺเมน ปุนนฺติ วุทฺธา, อาราธิตา สมจริยาย สนฺโต;
พหุสฺสุตา อิสโย สีลวนฺโต, อรหนฺตมชฺเฌ โสตฺถานํ ตทาหุฯ
[164]
เอตานิ โข โสตฺถานานิ โลเก, วิญฺญุปฺปสตฺถานิ สุขุทฺรยานิ [สุขินฺทฺริยานิ (ปี.)];
ตานีธ เสเวถ นโร สปญฺโญ, น หิ มงฺคเล กิญฺจนมตฺถิ สจฺจนฺติฯ
มหามงฺคลชาตกํ ปนฺนรสมํฯ
454. ฆฏปณฺฑิตชาตกํ (16)
[165]
อุฏฺเฐหิ กณฺห กิํ เสสิ, โก อตฺโถ สุปเนน เต;
โยปิ ตุยฺหํ [ตายํ (ปี.)] สโก ภาตา, หทยํ จกฺขุ จ [จกฺขุํว (ปี.)] ทกฺขิณํ;
ตสฺส วาตา พลียนฺติ, ฆโฏ ชปฺปติ [สสํ ชปฺปติ (?)] เกสวฯ
[166]
ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา, โรหิเณยฺยสฺส เกสโว;
ตรมานรูโป วุฏฺฐาสิ, ภาตุโสเกน อฏฺฏิโตฯ
[167]
กิํ นุ อุมฺมตฺตรูโปว, เกวลํ ทฺวารกํ อิมํ;
สโส สโสติ ลปสิ, โก นุ เต สสมาหริฯ
[168]
โสวณฺณมยํ มณีมยํ, โลหมยํ อถ รูปิยามยํ;
สงฺขสิลาปวาฬมยํ, การยิสฺสามิ เต สสํฯ
[169]
สนฺติ อญฺเญปิ สสกา, อรญฺเญ วนโคจรา;
เตปิ เต อานยิสฺสามิ, กีทิสํ สสมิจฺฉสิฯ
[170]
น จาหเมเต [น จาหเมตํ (สี.), น วาหเมเต (สฺยา.), น วาหเมตํ (ปี.)] อิจฺฉามิ, เย สสา ปถวิสฺสิตา [ปฐวิํสิตา (สี. สฺยา. ปี.)];
จนฺทโต สสมิจฺฉามิ, ตํ เม โอหร เกสวฯ
[171]
โส นูน มธุรํ ญาติ, ชีวิตํ วิชหิสฺสสิ;
อปตฺถิยํ โย ปตฺถยสิ, จนฺทโต สสมิจฺฉสิฯ
[172]
เอวํ เจ กณฺห ชานาสิ, ยทญฺญมนุสาสสิ;
กสฺมา ปุเร มตํ ปุตฺตํ, อชฺชาปิ มนุโสจสิฯ
[173]
ยํ น ลพฺภา มนุสฺเสน, อมนุสฺเสน วา ปุน [ปน (เป. ว. 215)];
ชาโต เม มา มรี ปุตฺโต, กุโต ลพฺภา อลพฺภิยํฯ
[174]
น มนฺตา มูลเภสชฺชา, โอสเธหิ ธเนน วา;
สกฺกา อานยิตุํ กณฺห, ยํ เปตมนุโสจสิฯ
[175]
ยสฺส เอตาทิสา อสฺสุ, อมจฺจา ปุริสปณฺฑิตา;
ยถา นิชฺฌาปเย อชฺช, ฆโฏ ปุริสปณฺฑิโตฯ
[176]
อาทิตฺตํ วต มํ สนฺตํ, ฆตสิตฺตํว ปาวกํ;
วารินา วิย โอสิญฺจํ, สพฺพํ นิพฺพาปเย ทรํฯ
[177]
อพฺพหี วต เม สลฺลํ, ยมาสิ หทยสฺสิตํ;
โย เม โสกปเรตสฺส, ปุตฺตโสกํ อปานุทิฯ
[178]
โสหํ อพฺพูฬฺหสลฺโลสฺมิ, วีตโสโก อนาวิโล;
น โสจามิ น โรทามิ, ตว สุตฺวาน มาณว [ภาติก (เป. ว. 224)]ฯ
[179]
เอวํ กโรนฺติ สปฺปญฺญา, เย โหนฺติ อนุกมฺปกา;
นิวตฺตยนฺติ โสกมฺหา, ฆโฏ เชฏฺฐํว ภาตรนฺติฯ
ฆฏปณฺฑิตชาตกํ โสฬสมํฯ
ทสกนิปาตํ นิฏฺฐิตํฯ
ตสฺสุทฺทานํ –
ทฬฺห กณฺห ธนญฺชย สงฺขวโร, รช สตฺตห กสฺส จ [สตฺตาหสสาข (สฺยา.)] ตกฺกลินา;
ธมฺมํ กุกฺกุฏ กุณฺฑลิ โภชนทา, จกฺกวาก สุภูริส โสตฺถิ ฆโฏติฯ
11. เอกาทสกนิปาโต
455. มาตุโปสกชาตกํ (1)
[1]